نسخه چاپي      ارسال به ديگران

صنایع کوچک می‌توانند تحریم را بی‌ اثر کنند

گفت‌وگو با دكتر علي رسوليان

۹۸ درصد صنایع كشور را بنگاه‌های كوچك و متوسط تشكیل می‌دهند؛ از این رو متولی این بخش یعنی سازمان صنایع كوچك و شهرك‌های صنعتی نقش مهمی در اقتصاد ایفا ‌می‌كند. بازگشت تحریم‌ها در سال 13۹۷ نگاه‌ها به صنایع كوچك را تغییر داد و گفته می‌شد این بنگاه‌ها امكان دور ‌زدن تحریم را دارند. در این مورد گفت‌و‌گویی با علی رسولیان، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و مديرعامل سازمان صنایع كوچك و شهرك‌های صنعتی ایران داشتیم و از نقش این سازمان در اقتصاد كشور و همچنین بی‌برقی‌های اخیر و تأثیر آن در بخش تولید گفتیم.

• سهم صنایع كوچك از كل صنعت ایران چقدر است؟
قانون تأسیس شهرك‌های صنعتی به سال 13۶۲ بازمی‌گردد و به‌نوعی یك نهاد حاكمیتی محسوب می‎شود. از مجموع حدود ۷۳ هزار واحد صنعتی بهره‌ بردار در كل كشور، ۱۳۶۲ واحد صنعتی یعنی حدود ۲ درصد از آن‌ها را صنایع بزرگ تشكیل می‌دهند؛ در واقع سهم صنایع خرد، كوچك و متوسط از نظر تعداد، ۹۸ درصد كل واحدهای بهره‌ بردار است. همچنین سهم اشتغال و سرمایه ‌گذاری این بخش از كل واحدهای صنعتی، ۷۳ درصد اشتغال و سرمایه‌ گذاری صنعتی است و سهم صنایع كوچك از صادرات كل كشور، حدود ۱۰ درصد اعلام شده كه این ارقام نشان می‌دهد صنایع كوچك نقش مهمی در اقتصاد كشور دارند. سهم صنعت از GDP كشور حدود ۱۵ درصد برآورد شده، اما متأسفانه عدد دقیقی از سهم صنایع كوچك در GDP در دسترس نیست. در مورد میزان اشتغال افراد در شهرك‌های صنعتی نیز باید بگویم كه یك میلیون نفر در بخش‌های مختلف شهرك‌های صنعتی و صنایع كوچك مشغول به كار هستند.

• گفته می‌شود صنایع كوچك امكان دور زدن تحریم را دارند. آیا این اتفاق افتاده است؟
سال گذشته واگذاری‌های‌مان در بخش اراضی شهرك‌های صنعتی دو برابر شده است. این به معنای افزایش تقاضا برای فعالیت در صنایع كوچك و متوسط است. تحریم و كرونا شرایط سختی را به اقتصاد ایران تحمیل كرد. صنایع كوچك علی‌رغم محدودیت‌ها در دسترسی به منابع مختلف، اعم از دانشی، مالی و تجهیزات، دارای ویژگی‌ها و نقاط قوتی است كه تأثیر‌گذاری آن‌ها را در ابعاد مختلف اقتصادی و صنعتی، خصوصاً در شرایط تحریم ویژه و متمایز می‌كند. این درحالی است كه آمریكا تلاش زیادی كرد تا ایران از نظر اقتصادی زمین بخورد، اما رشد صنعت ایران بالای ۷ درصد بود و تقاضا برای سرمایه ‌گذاری دو برابر شده است.

با عمق داخلی‌ سازی، حجم واردات به كشور كمتر شد. انعطاف ‌پذیری و قابلیت تطبیق ‌پذیری بیشتر نسبت به صنایع بزرگ و نسبت به شرایط محلی از جمله تحریم، قرار گرفتن در زنجیره تأمین منابع بزرگ و تأمین نیازهای آنان با قابلیت قرار گرفتن محصولات آنان به‌جای واردات، ناشناخته بودن اغلب واحدهای صنایع كوچك و تنوع محصول در این بخش، باعث شده تحریم‌ها تا حد زیادی بی‌ اثر شود. قابلیت به‌كارگیری دانش‌، فناوری و نوآوری‌های روز، به‌عنوان بزرگ‌ترین منبع طبیعی و تجدید پذیر در تولید و به‌كارگیری آن‌ها در تولید محصولات با فناوری‌های پیچیده وارداتی و سرعت در تصمیم ‌گیری‌های عملیاتی و اجرایی و مدیریت واحد در شرایط متغیر بازار و شرایط محیطی، از دیگر عوامل كاهش اثرات تورمی در اقتصاد كشور است.

با توجه به ویژگی‌های ذكر شده، صنایع كوچك قابلیت تأثیر‌گذاری قابل ‌توجهی در رفع اثرات سوء تحریم بر اقتصاد كشور داراست و در این شرایط هم نقش ارزنده و بی‌ بدیلی را خصوصاً در تأمین نیاز‌های داخل و جایگزینی آن‌ها با واردات در شرایط تحریم ایفا كرده است. اما با همه این اوصاف، صنایع كوچك با توجه به مشكلات فضای كسب و كار و قوانین و مقررات نتوانسته در شرایط تحریم آن‌طور كه مورد انتظار است، نقش ایفا كند. صنایع كوچك به دلیل محدودیت در دسترسی به منابع مالی، تجهیزاتی و دانشی نیازمند حمایت‌های ویژه، قوانین و ساز و كارهای حمایتی خاص است كه متأسفانه از این مهم محروم شده‌اند.

از مهم‌ترین مشكلات صنایع كوچك می‌توان به محدودیت و مشكلات در مراودات مالی و تجاری با سایر كشورها، قوانین مرتبط با ارز و برگشت آن، خرید مواد اولیه با ارز آزاد و برگشت ارز با نرخ دولتی با توجه به محدودیت، مشكلات در بخش منابع مالی، مشكلات و قوانین مرتبط در حوزه تأمین منابع مالی، گمرك، بیمه و مالیات، ركود و كاهش توان خرید داخلی، افزایش هزینه‌های تولید، كاهش حاشیه سود و كاهش توان رقابتی، كمبود سرمایه در گردش بنگاه‌ها و اختلال در سیستم خریدها و معاملات اقتصادی به دلیل تأثیرات نوسان نرخ ارز در كشور اشاره كرد. علاوه بر تحریم، كرونا نیز مزید بر علت شد و تقاضا در جهان كاهش یافت. اما صنایع كوچك مستقر در شهرك‌ها و نواحي صنعتي با اين وجود حدود ۴۰۰ میلیون یورو صادرات داشتند و روند درحال افزایش است.

• وابستگی صنایع كوچك در ایران به واردات چقدر است؟ آیا صنایع كوچك نیز مانند صنایع بزرگ واردات ‌محور هستند و به واردات مواد اولیه وابسته‌اند؟
بسته به نوع صنعت و وابستگی آن به مواد اولیه خارجی و این‌كه آیا مواد اولیه قابلیت تأمین یا جایگزینی با مواد اولیه داخلی را داشته باشد، این نرخ متفاوت است. بر این اساس نرخ ۱۰ تا ۵۰ درصد بستگی به مواد اولیه در صنایع مختلف كشور ذكر می‌شود. در این میان مهم‌تر از این‌كه اندازه واحد صنعتی چیست، نوع صنعت و قابلیت تأمین و جایگزینی آن با مواد اولیه مهم است. بررسی شاخص وابستگی مواد اولیه صنعتی در سال‌های مختلف بر اساس آخرین اطلاعات منتشره از سوی مركز آمار ایران، نشان می‌دهد این شاخص روند كاهشی داشته و در شرایط تحریم و تمركز بر توان داخل و قوانین مرتبط نظیر قانون حداكثر استفاده از توان داخل، به‌نظر می‌رسد این روند كاهشی آهنگ تندتری نسبت به گذشته پیدا كرده است.

صنایع كوچك در بخش انرژی و آب هم تلاش‌های زیادی كرده، به‌طوری كه برای كاهش مصرف و مدیریت مصرف آب، ۳۵ درصد آب استفاده شده را بازچرخانی می‌كند و دوباره به صنعت بازمی‌گرداند. طبق قانون، آب، برق و گاز باید در اختیار صنایع قرار گیرد، اما به دلیل محدود بودن منابع دولت، تلاش كرده‌ایم در پست‌های برق تا ۳۵ درصد مشاركت داشته باشیم تا مشكلات در این بخش حل شود. همچنین امسال در واگذاری‌ها تخفیفاتی قائل شدیم تا تولید رونق بیشتری داشته باشد. به این صورت كه هر كسی بتواند زمین را در زمان مقرر بسازد و كار را آغاز كند، ۳۰ درصد مشمول تخفیف خواهد شد. در مقابل به دنبال راه ‌اندازی بنگاه‌های راكد هستیم كه بخشی از آن‌ها در اختیار بانك‌هاست و درحال رایزنی برای آزاد سازی در این زمینه هستیم. از سوی دیگر، برای دانش‌ بنیان‌ها تخفیفات ویژه‌ای قائل شده‌ایم. اقساط ۴۸ ماهه با تنفس شش‌ ماهه باعث شده تا هر روز بر تعداد شركت‌های دانش ‌بنیان در شهرك‌های صنعتی افزوده شود.

• مهم‌ترین مشكل صنایع كوچك و متوسط چیست؟
طبق بررسی‌های انجام شده ۵۷ درصد این بنگاه‌ها مشكل مالی داشتند، اما بهتر است این موضوع را هم یادآور شوم كه از بازگشت تحریم‌ها تا كنون، عمق داخلی ‌سازی در كشور افزایش زیادی داشته است. یكی از مشكلاتی هم كه اخیراً با آن مواجه شده‌ایم، قطعی برق است كه قطع برق صنعت، منجر به اختلال در تولید، افزایش قیمت كالا و تورم می‌شود.

• پس از تحریم‌ كدام صنایع رشد بیشتری داشته‌اند؟
لوازم خانگی و صنایع فلزی رشد زیادی داشته‌اند و اكنون نگران بازگشت برندهای لوازم خانگی خارجی به كشور هستند.

• محور توسعه در بسیاری از كشورها، خصوصاً در آسیا صنایع كوچك بوده‌اند. چرا در ایران اتفاق نیفتاده است؟
ببینید، صنایع كوچك به‌عنوان یك جزء از اكوسیستم فضای كسب و كار متأثر از مشكلات كلی این فضا است. همچنین باید توجه داشت، صنایع بزرگ به‌عنوان پیشران و لكوموتیو محرك فعالیت صنایع كوچك هستند و اختلال در فعالیت آن‌ها در شرایط تحریمی، باعث اختلال در زنجیره‌های پایین‌تر كه عمدتاً صنایع كوچك هستند، خواهد شد.

علاوه‌ بر ویژگی‌های مثبتی كه مرتبط با فضای تحریمی ذكر شد، بنگاه‌های كوچك دارای ویژگی‌ها و نقاط قوت دیگری است كه از آن‌ها به ‌ستون فقرات اقتصاد و با نیروی محركه اقتصاد یاد كرده‌اند؛ به همین دلیل جایگاه، نقش، اهمیت و به تبع آن حمایتی كه در كشورهای توسعه‌ یافته و درحال توسعه از این بخش اقتصادی شده است، بسیار ویژه و قابل ‌توجه است.

علاوه ‌بر نقش SMEها که بنگاه‌های كوچك و متوسط را به دلیل ماهیت و ساختار خود در توسعه اقتصادی برجسته می‌كند، می‌توان به مواردی مانند قابلیت ثروت ‌افزایی و كاهش فقر در جامعه، نقش مناسب در توزیع جغرافیایی ثروت و كاهش ناعدالتی‌های اجتماعی، سهم قابل ملاحظه در ایجاد اشتغال با توجه به سرمایه‌ گذاری پایین در این بخش، هزینه‌ بری كمتر در مقایسه با كارآیی و بهره‌وری بالاتر، ماهیت و مالكیت كوچك و محدود و عدم درگیری با بروكراسی‌های پیچیده در تولید و عرضه، قابلیت جذب و به‌كارگیری تكنولوژی محوری نسل جوان در كنار تجربه نیروهای ماهر و سنتی و سهولت آموزش و به‌كارگیری دانش‌های روز اشاره كرد.

به‌طور كلی ساختار كوچك و پویای SMEها آن‌ها را تبدیل به نهادهای كارآمدتری در اقتصاد كرده است. در كشورهای توسعه‌ یافته و درحال توسعه در آسیا و سایر قاره‌ها، با وقوف بر این ویژگی‌ها و نقش بی ‌بدیل صنایع كوچك و متوسط، سازوكار‌های حمایتی و جامعی در بخش‌های مختلف تأثیرگذار در اركان سیاستگذاری، قوانین و مقررات و نهادهای حمایتی و منابع مورد نیاز انجام داده و به‌خوبی از این نقاط قوت در توسعه اقتصادی استفاده كرده‌اند. علاوه ‌بر موضوعات حمایتی با ایجاد فضای كسب و كار مناسب و باثبات، زمینه فعالیت صنایع كوچك نیز در كشورهای یادشده فراهم است. در كشور ما متأسفانه این امر اتفاق نیفتاده و صنایع كوچك درگیر مشكلات مختلفی است كه از جمله می‌توان به نبود متولی واحد در سیاستگذاری و حمایت از صنایع كوچك در كشور، فقدان قوانین حمایتی متناسب و اختصاصی با شرایط صنایع كوچك، محدودیت دسترسی صنایع كوچك در تأمین منابع مالی، دانشی و تجهیزاتی، فقدان نهادهای واسط و تخصصی در توسعه و ارتقاء همه‌ جانبه صنایع كوچك در حوزه‌های نیروی انسانی، طراحی، تكنولوژیكی، فروش محصولات و توسعه بازار داخلی و خارجی، تأمین و توسعه منابع مالی، شرایط سخت تأمین منابع مالی در اخذ تسهیلات ارزان و شرایط آسان برای بازگشت آن‌ها اشاره کرد. البته در حال حاضر عمده مشكلات صنایع كوچك، حول موضوعات مرتبط با بانك‌ها، بیمه، مالیات و گمرك است.

• روزنامه جام جم، شماره 5989، 26 تير 1400

تاريخ: 1400/04/26  | ساعت: ٠٩:٣٠ | شناسه: ١٤٥٩١ | تعداد نمايش: 1081